စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္ခြင့္ႏွင့္ မီဒီယာဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးရႈေထာင့္ (၁)

၂၀၀၈ ခုႏွစ္တြင္ ကၽြန္ေတာ္တို႕ ၀န္ၾကီးဌာန အေနျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒ အသက္၀င္ လာပါက စာနယ္ဇင္း လြတ္လပ္ခြင့္ မ်ားကို အေျခခံ ဥပေဒပါ ျပ႒ာန္းခ်က္ မ်ားႏွင့္အညီ က်င့္သံုး ႏုိင္ရန္ ျပင္ဆင္ရမည့္ အခ်က္မ်ားကို ေလ့လာ မႈမ်ား စတင္ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္က ကၽြန္ေတာ္တုိ႕ အေနျဖင့္ အေျခခံ ဥပေဒက ေပးအပ္ ထားသည့္ အခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္ ကိုက္ညီျခင္း မရိွသည့္ ဥပေဒမ်ားကို ဖ်က္သိမ္းျခင္း၊ စာနယ္ဇင္း လြတ္လပ္ခြင့္ႏွင့္ တာ၀န္ရိွမႈ၊ တာ၀န္ခံမႈ တို႕ယွဥ္တြဲ ေဖာ္ေဆာင္ ႏုိင္မည့္ ဥပေဒမ်ား၊ စာနယ္ဇင္း ေကာင္စီမ်ား ဖြဲ႕စညး္ျခင္း စသည္ လုပ္ငန္းမ်ားကို ေဆာင္ရြက္ ႏုိင္မည့္ နည္းလမ္း မ်ားကို သာ စိတ္၀င္ စားခဲ့သည္။ ျပည္တြင္း စာနယ္ဇင္း သမားမ်ား ဘက္ကလည္း စာေပစိစစ္ႏွင့္ မွတ္ပံုတင္ဌာနမွ က်င့္သံုးေနသည့္ ဆင္ဆာစနစ္ ဖ်က္သိမ္း ေရးႏွင့္ စာနယ္ဇင္း လြတ္လပ္ခြင့္ ရရိွေရးကို တင္ျပ ေတာင္းဆို ေနၾကသည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ျပန္ၾကားေရး ၀န္ၾကီးဌာန ေရာ၊ စာနယ္ဇင္း သမားမ်ားကပါ စာနယ္ဇင္း လြတ္လပ္ခြင့္ အေရးကို ကိုယ့္နည္း ကိုယ့္ဟန္ႏွင့္ ခ်ဥ္းကပ္ အေျဖ ရွာဖို႕ ၾကိဳးစား ေနသည္ဟု ဆိုႏုိင္ပါသည္။

သို႕ေသာ္ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ ကူးေျပာင္းစ ႏုိင္ငံမ်ားတြင္ စာနယ္ဇင္း လြတ္လပ္ခြင့္မ်ား ေျပာင္းလဲ က်င့္သံုး ခဲ့သည့္ အေျခအေနမ်ား ကို ေလ့လာႏုိင္ရန္ အတြက္ ႏုိင္ငံတကာ အဖြဲ႕ အစည္းမ်ားႏွင့္ ေဆြးေႏြး ခ်ိန္တြင္ ကၽြန္ေတာ္တို႕ အေနျဖင့္ မီဒီယာ ဖြံ႕ျဖိဳး တိုးတက္ေရး ( Media Development ) ဆိုသည့္ အယူအဆႏွင့္ စတင္ မိတ္ဆက္ျခင္း ခံရေတာ့သည္။

မီဒီယာ

မီဒီယာ ဖြံ႕ျဖိုး တိုးတက္ေရး အယူအဆကို မေျပာမီ မီဒီယာ အေၾကာင္း စေျပာရမည္ ထင္သည္။ ျပန္ၾကားေရး က႑ တြင္အေျပာင္းအလဲမ်ား လုပ္သည့္အခါ ကၽြန္ေတာ္တို႕ ခ်ဥ္းကပ္ မႈမ်ားက ပံုႏိွပ္မီဒီယာ ထို႕ထက္ ပိုျပီး ေျပာရလွ်င္ စာနယ္ဇင္း၊ ထိုအထဲမွာမွ ဂ်ာနယ္ႏွင့္ သတင္းစာ မ်ားကို အဓိကထားျပီး ဘာလုပ္ ရမလဲဟု စဥ္းစားသည္။ သူတို႕က မီဒီယာ ဟု ျခံဳငံုစဥ္းစား သည္။ ထိုသို႕ စဥ္းစားရျခင္းမွာ ၁၉၇၀ ျပည့္လြန္ ႏွစ္မ်ားအထိ သတင္းစာ မ်ားသည္ ျပည္သူ လူထုက သတင္းအခ်က္ မ်ား ရရိွေရး အတြက္ အဓိက အားထားရာ ျဖစ္ခဲ့ေသာ္လည္း ၁၉၈၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ၂၄ နာရီပတ္ လံုး သတင္းႏွင့္ သတင္း မွတ္တမ္း အစီအစဥ္ မ်ားသာ ထုတ္လႊင့္သည့္ စီအင္န္အင္န္ (CNN) သတင္းဌာန ေပၚေပါက္ လာသည့္ အခ်ိန္တြင္မူ သတင္းစာ မ်ား၏ အခန္း က႑မွာ ေျပာင္းလဲ သြားေသာေၾကာင္ ့ျဖစ္သည္။ ယခု အခ်ိန္တြင္ CNN ကဲ့သို႕ေသာ ၂၄ နာရီသ တင္း ထုတ္လႊင့္ သည့္ ရုပ္ျမင္ သံၾကား သတင္းဌာနမ်ား အမ်ားအျပား ေပၚေပါက္ လာရံုသာမက သတင္း သက္သက္ ထုတ္လႊင့္သည့္ FM အသံလႊင့္ ဌာနမ်ားလည္း ရိွလာျပီ ျဖစ္သည္။ အထူးသျဖင့္ သတင္း မ်ားကို အခ်ိန္ႏွင့္ တစ္ေျပးညီ တင္ဆက္ ေနသည့္ ရုပ္သံလုိင္းမ်ား က သတင္းစာ မ်ားထက္ ျပည္သူမ်ား အတြင္းသို႕ ပိုျပီး က်ယ္က်ယ္ ျပန္႕ျပန္႕ ထိုးေဖာက္ ႏုိင္ျပီး ျပည္သူမ်ား၊ အစိုးရႏွင့္ လႊတ္ေတာ္တုိ႕၏ သေဘာထား မ်ားကို ပိုမို လႊမ္းမိုး လာႏုိင္သည္ကို ေတြ႕ရသည္။ ထို႕ေၾကာင့္ပင္ အေမရိကန္ ႏုိင္ငံေရး ေလာကတြင္ CNN Effect ဆိုေသာ ေ၀ါဟာရ အသစ္တခု ပင္ ေပၚလာခဲ့ျပီး သမၼတ ကလင္တန္၏ အမ်ိဳးသား လံုျခံဳေရး အၾကံေပး အရာရိွ ျဖစ္သူ အန္တိုနီလိတ္ခ္ ကေတာ့ အေမရိကန္ ႏုိင္ငံျခားေရး မူ၀ါဒက CNN ကင္မရာ ခ်ိန္တဲ့ဘက္ကို လိုက္လုပ္ရတာ ပိုမ်ားလာျပီ ("American foreign policy is increasingly driven by where CNN  points its cameras.") ဟုပင္ ဆိုခဲ့ရသည္။ ထုိ႕ေၾကာင့္လည္း သူတို႕က စတုတၳ မ႑ိဳင္ဟု ေျပာရာတြင္ သတင္းစာ သက္သက္ သာမဟုတ္ ပံုႏိွပ္ မီဒီယာေရာ၊ ရုပ္သံ မီဒီယာမ်ား အားလံုးကိုပါ ျခံဳျပီး မီဒီယာသည္ စတုတၳ မ႑ိဳင္ ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ ေနာင္ မၾကာေသာ ကာလမ်ားတြင္ မီဒီယာသစ္ မ်ားျဖစ္သည္ အြန္လိုင္း မီဒီယာမ်ားပါ စတုတၳ မ႑ိဳင္ေနရာ ကို၀င္လာ ေတာ့မည္ ဟုလည္း ဆိုသည္။

ယူနက္စကို အဖြဲ႕ကေတာ့ ေအာက္ပါ လုပ္ငန္း တာ၀န္မ်ားကို ေဆာင္ရြက္ ေနသာ ဆက္သြယ္ေရး နည္းလမ္းမွန္ သမွ်ကို မီဒီယာ ဟု သတ္မွတ္သည္ ကို ေတြ႕ရပါသည္-

(က)	ႏုိင္ငံသားမ်ာ းအေနျဖင့္ သတင္း အခ်က္အလက္ႏွင့္ ပညာေရး ဆုိင္ရာမ်ား ကို အျပန္အလွန္ ဖလွယ္ျခင္း။
(ခ)	အေတြး အေခၚ၊ အယူအဆမ်ား၊ သတင္း အခ်က္ အလက္မ်ား၊ ပံုျပင္၊ ၀တၳဳႏွင့္ အျခား အေၾကာင္းအရာ မ်ားကို ျဖန္႕ခ်ိျခင္း။
(ဂ)	အုပ္ခ်ဳပ္သူႏွင့္ ျပည္သူမ်ား အၾကား၊ ျပည္သူမ်ား အတြင္းရိွ အုပ္စု အမ်ိဳးမ်ိဳးၾကား အျပန္အလွန္ ဆက္သြယ္ ျခင္း။
(ဃ)	အယူအဆ အမ်ိဳးမ်ိဳး ရိွသည့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ အုပ္စုမ်ား ၾကား အျပန္အလွန္ ေဆြးေႏြးျခင္း၊ အျငင္းပြားမႈ မ်ားကို ဒီမိုကေရစီ နည္းက် ေျဖရွင္း ႏုိင္ေအာင္ အေထာက္ အကူျပဳျခင္း။
(င)	သက္ဆုိင္ရာ လူမႈ အဖြဲဲ႕အစည္း အတြင္းမွ ျပည္သူမ်ား အေနျဖင့္ မိမိတုိ႕ အေၾကာင္းကို သိရိွေအာင္၊ မိမိတို႕ တန္ဖိုး ထားေသာ အစဥ္အလာ၊ ဓေလ့ ထံုးစံမ်ား၊ တန္ဖိုးမ်ားကို နားလည္ လက္ခံ လာေအာင္ အေထာက္ အကူျပဳျခင္း။
(စ)	ႏုိင္ငံ အခ်င္းခ်င္းႏွင္ မိမိ ႏုိင္ငံအတြင္း ယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့ ထံုးစံမ်ားကို သိရိွေအာင္၊ ကြဲျပား ျခားနားသည့္ ယဥ္ေက်းမႈ မ်ားအတြင္ စုစည္း ညီညြတ္မႈ ရေအာင္ အေထာက္ အကူျပဳျခင္း။
(ဆ)	အစိုးရ အဖြဲ႕၏ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ မ်ားကို ေစာင့္ၾကည့္ျခင္း၊ အစိုးရႏွင့္ ပုဂၢလိက က႑ နွစ္ခုလံုးတြင္ ပြင့္လင္း ျမင္သာမႈ ရိွေအာင္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ အဂတိ လိုက္စားမႈ၊ အက်င့္ပ်က္မႈ၊ မွားယြင္း လုပ္ေဆာင္မႈ မ်ားကို စိစစ္ တင္ျပျခင္း။
(ဇ)	စီးပြားေရး စြမ္းေဆာင္ရည္ ျမင့္မား ေအာင္ အေထာက္ အကူေပးျခင္း။
(စ်)	ဒီမိုကေရစီ က်င့္စဥ္မ်ား ထြန္းကားရးႏွင့္ လြတ္လပ္ျပီး တရား မွ်တေသာ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား ျဖစ္ေအာင္ အေထာက္အကူ ျပဳျခင္း။
(ည)	ကြဲျပား ျခားနားသည့္ တန္ဖိုးမ်ားကို ေလးစားျပီး လူမႈ အခြင့္အေရးမ်ား ( Social Rights) မ်ားအတြက္ လံႈ႕ေဆာ္ျခင္း။

စာနယ္ဇင္း လြတ္လပ္ခြင့္

ေနာက္ထပ္ ေျပာဖို႕ လိုတာက စာနယ္ဇင္း လြတ္လပ္ခြင့္ ကိစၥ ျဖစ္သည္။ စာနယ္ဇင္း လြတ္လပ္ခြင့္ ဟုဆိုလွ်င္ စာနယ္ဇင္း မ်ားကို ထုတ္ေ၀ျခင္း မျပဳမီ အစိုးရ စိစစ္သည့္ ဆင္ဆာ စနစ္မွ ကင္းလြတ္ခြင့္ ရိွျခင္းဟုသာ ေယ်ဘူယ် နားလည္ခဲ့သည္။ သို႕ေသာ္ လက္ေတြ႕ ေလ့လာသည့္ အခါ စာနယ္ဇင္း လြတ္လပ္ခြင့္တြင္ ပိုင္ရွင္မ်ား၏ ၀င္ေရာက္ စြက္ဖက္မႈမွ ကင္းလြတ္ ျခင္း၊ ေၾကာ္ျငာ ရွင္မ်ား၊ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ား၏ ဖိအားေပးမႈမွ  ကင္းလြတ္ျခင္း မ်ားပါ ပါ၀င္သည္ကို ေတြ႕ခဲ့ရသည္။ ထို႕ေၾကာင့္လည္း အေနာက္ ဒီမိုကေရစီ ႏုိင္ငံ မ်ားတြင္ အယ္ဒီတာ လြတ္လပ္ခြင့္( Editoral Independent ) ႏွင့္ ပတ္သက္ျပီး အစိုးရက လည္းေကာင္း၊ သမဂၢမ်ားက လည္းေကာင္း အေလးထား ကာကြယ္ ေစာင့္ေရွာက္ ၾကျခင္း ျဖစ္သည္။ တစ္ခါတစ္ရံ တြင္ ဂုဏ္သိကၡာ ၾကီးမားသည့္ သတင္းစာ တစ္ေစာင္ကို စီးပြားေရး လုပ္ငန္းတစ္ခုက ၀ယ္ယူရန္ ၾကိဳးစားသည့္ အခါမ်ိဳးတြင္ ပိုင္ရွင္သစ္က ၎တို႕သာ ပိုင္ဆုိင္ခဲ့လွ်င္ သတင္းစာ၏ အယ္ဒီတာ လြတ္လပ္ခြင့္ကို အာမခံေၾကာင္း အေလးထား ကတိက၀တ္ ျပဳရသည္ကို ေတြ႕ရမည္ ျဖစ္သည္။ ထိုကဲ့သို႕ ဖိအားေပးမႈ အမ်ိဳးမ်ိဳးမွ ကင္းလြတ္ေသာ စာနယ္ဇင္း ကိုသာ လြတ္လပ္ေသာ စာနယ္ဇင္း (Independent Press) ဟု ျပည္သူ ေတြက အသိအမွတ္ ျပဳၾကသည္။ ထိုမီဒီယာမ်ား၏ ထင္ျမင္ခ်က္မ်ား၊ ေခါင္းၾကီးမ်ားကို အေလးထား ၾကသည္။ ေစာင္ေရ မ်ားရံု သက္သက္ျဖင့္၊ ၀င္ေငြ ေကာင္းရံု သက္သက္ျဖင့္ ေလးစား ခံရသည့္ လြတ္လပ္ေသာ စာနယ္ဇင္း အျဖစ္ကို မရရိွႏုိင္၊ ထို႕ေၾကာင့္လည္း ၁၉၉၁ ယူနက္စကို အေထြေထြ ညီလာခံက အတည္ျပဳ ခဲ့သည့္ စာနယ္ဇင္း လြတ္လပ္ခြင့္၊ စာနယ္ဇင္း သမားမ်ား၏ ဘ၀ လံုျခံဳေရးတို႕ႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ၀င္းဟုခ္ ေၾကညာခ်က္ Declaration of Windhoek တြင္ လြတ္လပ္ေသာ စာနယ္ဇင္း ဆိုသည္မွာ အစိုးရ၊ ႏုိင္ငံေရးႏွင့္ စီးပြားေရး ထိန္းခ်ဳပ္ မႈမ်ားမွ ကင္းလြတ္ျခင္း၊ စာနယ္ဇင္း ထုတ္ေ၀ ျဖန္္႕ခ်ိျခင္း လုပ္ငန္းကို ေဆာင္ရြက္ရန္ လိုအပ္သည့္ အေျခခံ အေဆာက္အဦမ်ား၊ ပစၥည္းမ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္ ျခင္းမွ ကင္းလြတ္ျခင္း ကို ဆိုလိုသည္ ဟု ေဖာ္ျပ ထားသည္ကို ေတြ႕ရမည္ ျဖစ္ပါသည္။

“By an independent press, we mean a press independent from governmental, political or economic control or from control of materials and infrastructure essential for the production and dissemination of newspapers, magazines and periodicals.”

ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္

ရဲထြဋ္